اقدامات تشخیصی در ناباروری زنان

با پیشرفت فناوری­ ها در چند دهه گذشته، فناوری ­های خاص تصویربرداری مزایای زیادی را برای درمان و ارتقاء سلامت زنان نشان داده است. این فناوری ­ها نقش مهمی در تشخیص بیماری­ های زنان در زمانی کوتاه تر و با دقت بالاتر را ایفا می­ کنند. کاربردهای روش­ های تصویربرداری تنها به تشخیص محدود نمی ­شود و در بعضی موارد، رادیولوژی مداخله­ ای، نقش بسزایی در درمان دارد و با به حداقل رساندن زیان­ های ناشی از جراحی همراه است.

کاربرد تصویربرداری در بیماری­ های زنان شامل غربالگری، تشخیص سلامت زنان و کاهش خطر توسعه بیماری­ ها است. از آنجا که زنان می توانند شرایط پزشکی منحصر به فردی را تجربه کنند – مانند یائسگی، بارداری و مسائل مربوط به باروری – در طول هر مرحله از زندگی به درمان و آزمایش های تخصصی نیاز دارند. تصویربرداری نتایج فوری و دقیقی را برای متخصصان پزشکی ارائه می دهد تا بر این اساس بیماران خود را درمان کنند.

دلایل لگنی ناباروری زنان متفاوت است و از ناهنجاری­ های لوله ای و صفاقی تا اختلالات رحمی، دهانه رحم و تخمدان متغیر است. انتخاب مناسب روش­ های تصویربرداری و توصیف دقیق علل مختلف ناباروری لگن ضروری است زیرا یافته ­های تصویربرداری به مراقبت های بعدی بیمار نیز کمک می­کند.

سونوگرافی:

یک روش تشخیصی پزشکی با استفاده از امواج صوتی است که تصاویر و اطلاعاتی از اعضای داخلی بدن می­ دهد. این روش تشخیصی، بدون درد، بی ضرر و کم هزینه است و نتیجه بررسی بلافاصله مشخص می­ گردد. سونوگرافی کاربردهای متعددی در تشخیص انواع مختلف بیماری­ ها در اندام ­های مختلف بدن دارد.

سونوگرافی در بررسی دستگاه تناسلی زنان (رحم و تخمدان­ ها ) و نیز بیماری­ های این دستگاه نظیر: فیبروم و سایر توده های رحمی، کیست­ های تخمدانی، تومورهای تخمدان و بررسی برخی عفونت­ های لگن، کاربرد گسترده­ای دارد. همچنین در بارداری کاربردهای متعددی در تشخیص و بررسی سلامت جنین و غربالگری دارد. سونوگرافی در بین پزشکان به عنوان تنها روش تشخیصی ایمن در طی بارداری شناخته شده است.

انواع سونوگرافی به شرح زیر می ­باشد:

سونوگرافی شکمی (ابدومینال)

سونوگرافی دو بعدی رایج ترین و در دسترس ترین روش تصویربرداری است.

• از روی شکم انجام می­ شود.
• مثانه باید پر باشد.

سونوگرافی ترانس واژینال (داخلی)

• از طریق واژن انجام می ­شود
• مثانه باید خالی باشد

سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی

مانند سونوگرافی معمولی انجام می­ شود با این تفاوت که با استفاده از پروب مخصوص، تصاویر را با سه بعد «طول، عرض و ارتفاع» نشان می­ دهد و تصاویر «حجم » دارند. بنابراین ضایعات و موارد غیر طبیعی با جزئیات دقیق­تر قابل بررسی و تشخیص هستند. بعد چهارم در سونوگرافی چهاربعدی، «زمان » است. این روش امکان بررسی بهتری از ناهنجاری­های مادرزادی رحم، ضایعات پاتولوژیک رحمی، ناهنجاری­های جنین و بررسی چند قلویی خصوصا از نظر قل­های به هم چسبیده، را فراهم می­ کند.

سونوگرافی کالر داپلر (داپلر رنگی)

• از امواج صوتی با فرکانس بالاتر استفاده می­ شود
• برای بررسی وضعیت «خونرسانی» اعضاء بدن بکار می­ رود: مانند خونرسانی عروق پا، تیروئید، جنین و …

هیستروسونوگرافی

هیستروسونوگرافی یک روش تصویربرداری است که در آن سونوگرافی همراه با تزریق سرم نرمال سالین استریل انجام می­ شود. این روش سریع، راحت، مقرون به صرفه، بدون درد و با دقت تشخیصی بالا است و در آن بدون استفاده از اشعه ایکس و با بکارگیری سونوگرافی، تصاویری از داخل کاویته رحم (آندومتر) تهیه می ­شود و در عین حال بازبودن لوله­ های رحمی نیز بررسی می گردد.

بهترین زمان انجام هیستروسونوگرافی بلافاصله پس از قطع قاعدگی است و در موارد زیر کاربرد دارد:

• ارزیابی علل نازایی و یا تاخیر در باروری
• خونریزی غیر طبیعی رحمی
• سقط­های مکرر
• شک به وجود چسبندگی­های داخل رحمی
• بیمارانی که به مدت طولانی تحت درمان با تاموکسیفن قرار گرفته­اند
• ارزیابی باز بودن لوله­های رحمی
• تشخیص آنومالی­های مادرزادی رحم
• ارزیابی ضایعات اکتسابی آندومتر از جمله پولیپ، فیبروم و …
• بررسی بقایا بعد از سقط و کورتاژ
• ارزیابی رحم پس از جراحی

رادیولوژی

فناوری­ های رادیولوژی شامل ماموگرافی و رادیوگرافی­های ساده و با تزریق نقش مهمی در تشخیص سلامت زنان و پیگیری درمان آنها دارند. هیستروسالپینگوگرافی از جمله تکنیک­ های پرکاربرد رادیولوژی است که در بررسی ناباروی زنان مورد استفاده قرار می ­گیرد.

هیستروسالپینگوگرافی (عکس رنگی از رحم)

هیستروسالپینگوگرافی تصویربرداری از رحم و لوله های رحمی با تزریق ماده حاجب و با استفاده از اشعه ایکس می ­باشد. هیستروسالپنگوگرافی استاندارد طلایی در ارزیابی میزان باز بودن لوله های رحمی است که یکی از شایع ترین علل ناباروری در زنان است به همین دلیل این روش به رایج ­ترین روش تصویربرداری در ارزیابی ناباروری زنان تبدیل شده است. علاوه بر موارد فوق کلسیفیکاسیون در میوم و غدد لنفاوی لگن (TB) و تشخیص ضایعات استخوانی لگن در کلیشه­ های هیستروسالپینگوگرافی نیز با دقت مورد بررسی قرار می­ گیرند.

در موارد زیر هیستروسالپینگوگرافی تهیه می ­شود:

• ارزیابی نازایی(اولیه و ثانویه)
• ناهنجاری­ های مادرزادی رحم
• ضایعات اکتسابی رحم
• بررسی سقط­ های خودبخود و مکرر
• چسبندگی ­های داخل رحم
• بررسی باز بودن لوله­ های رحمی
• خونریزی ­های غیر طبیعی
• آمنوره ثانویه

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)

در این روش با استفاده از مغناطیس و امواج رادیویی تصاویری از ارگان­ های داخلی یدن تهیه می­ شود و اطلاعات تشخیصی ارزشمندی در اختیار پزشک قرار می ­دهد. در این روش نیز با استفاده از تزریق مواد حاجب به اطلاعات بیشتری می­ توان دست یافت. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی معمولاً برای ارزیابی موارد نامعلوم یا پیچیده ناباروری زنان و برنامه ریزی پیش از جراحی استفاده می شود. تصویربرداری همچنین در تشخیص علل ثانویه ناباروری فاکتور تخمدان از جمله اندومتریوز و سندرم تخمدان پلی کیستیک نقش دارد.  MRI لگن به تمایز بیشتر بین لیومیوم رحم، آدنومیوز و ناهنجاری­ های مختلف مجرای مولر کمک می­کند، MRI حساس­ترین روش تشخیص آندومتریوز است.

در موارد زیر MRI انجام می­ شود:

• بررسی توده ­های لگنی
• مرحله بندی بدخیمی­ های لگنی
• بررسی آنومالی های مادرزادی رحم
• پیگیری بهبود بیماران پس از جراحی و نتایج حاصل از درمان
• ارزیابی لنف­نودهای لگنی
• بررسی آناتومی لگن

در موارد زیرنمی توان MRI انجام داد:

وجود هرگونه وسایل فلزی کاشتنی در بدن

بیماران با ناراحتی­ های کلیوی (دیالیز، نارسایی مزمن و یا حاد کلیوی)

بیماران کلاستروفوبیا (ترس از محیط بسته) که در صورت قرارگیری در این شرایط سطح هوشیاری آنها پایین می­ آید.

وجود خالکوبی یا ارایش دائمی که از رنگ­های حاوی فلزات در آن استفاده شده باشد.

این مطلب به تائیدیه خانم دکتر مریم نیک نژاد رسیده است.